جامع ترین تعبیر از حمد خداوند متعال در کجای قرآن آمده است؟

حمد خدای سبحان در آغاز پنج سوره قرآن آمده است:

1. سوره مبارکه حمد: الحمد لله ربّ العالمین»

2. سوره مبارکه انعام: الحمدلله الذی خلق السموات و الأرض و »

3. سوره مبارکه کهف: الحمدلله الذی أنزل علی عبده الکتاب.»

4. سوره مبارکه سبأ: الحمدلله الذی له ما فی السموات و ما فی الارض»

5. سوره مبارکه فاطر: الحمدلله فاطر السموات و الارض.»

آنچه در طلیعه سوره مبارکه حمد آمده جامع­ترین آنهاست، زیرا کلمه العالمین» شامل عالم تکوین (اعم از آسمانها و زمین و عالم مجرّدات و مادیات) و عالم تشریع و تدوین می­شود.

البته باید توجه کرد که در سوره مبارکه جاثیه نیز گرچه در آغاز آن سخن از حمد خداوند متعال نیست، ولی در آیه شریفه 36، حمد خدا با تعبیری جامع­تر و قوی­تر از سوره حمد آمده است: فللّه الحمد ربّ السّموات و ربّ الأرض ربّ العالمین». سرّ أقوی بودن تعبیر در این آیه کریمه نسبت به آیه شریفه الحمدلله ربّ العالمین» در سوره مبارکه حمد دو چیز است:

الف) تقدیم لله» بر الحمد»: فللّه الحمد» که صریحاً بر حصر دلالت دارد، درحالی که دلالت الحمد لله» بر حصر نیازمند تقریب خاصّی است.

ب) تکرار علّت: توضیح اینکه کلمه ربّ العالمین» در ذیل دومین آیه از سوره حمد بیانگر علّت اختصاص حمد به خدای سبحان است؛ همچنین ربّ السّموات و ربّ الأرض ربّ العالمین» در آیه 36 سوره مبارکه جاثیه.

با این تفاوت که در سوره جاثیه، تعلیلِ ذیل آیه، تکرار شده است؛ یکبار به صورت مشروح ربّ السموات و الارض» و بار دیگر به صورت خلاصه ربّ العالمین»؛ زیرا اینکه ربّ الارض» با واو عطف شده و درعین حال واو عاطفه در ربّ العالمین» تکرار نشده است، استفاده می­شود که مراد از سماوات و أرض» همان عالمین» یعنی مجموع ماسوی الله است.