آیا مازندران، همان طبرستان است یا خیر؟ این واژه ها به چه معنا هستند؟

واژه مازندران

مازندران و طبرستان هر دو نام استان مازندران هستند و اختلافی میان آن نیست. ابن ­اسفندیار واژه مازندران» را مرکّب از دو واژه موز» و اندورن» می­داند، که از حدّ گیلان» تا لار» و قصران» و جاجرم» کشیده شده است.

وی می ­افزاید: مازندران به حدّ مغرب و به معنای ناحیه درون کوه موز» است و کوه موز کوهی است که از حدّ گیلان تا لار و قصران و جاجرم و طبرستان امتداد دارد. سیدظهیرالدّین مرعشی و ملاشیخ علی گیلانی نیز همین معنا را از مازندران کرده ­اند.

نام مازندران در متون حتّی پیش از اسلام نیز یافت می­شود. همانطور که در شاهنامه فردوسی نیز نام مازندران به چشم می­خورد،[1] زیرا وی پس از رانده شدن از دربار محمود غزنوی، به مازندران سفر کرده است.

ظهیرالدّین فاریابی نیز در اشعار خود از مازندران نام برده است.[2]

واژه طبرستان

در ارائه مفهوم واژه طبرستان» قدیمی­ترین مأخذ، معجم­البلدان یاقوت است. وی این واژه را مرکّب از طبر» و استان» دانسته و گفته است: چون اهالی این منطقه با خود طبر(تبر، وسیله بریدن درخت) حمل می­کردند به این منطقه طبرستان گفته­ اند.[3]

ملّاشیخ علی گیلانی معتقد است که تبر» در گویش مازندران به معنای بید معلّق» است و چون در این ولایت بید معلّق» بسیار بوده، به آن تبرستان» گفته­ اند.[4]

عدّه­ای دیگر طبرستان را واژه­ای تغییر شکل­یافته از تپورستان» می­دانند. تپوری» یا تپیری» نام اقوام نخستین ساکن در قلمرو مازندران است که پیش از آریائی­ها در این مکان می­زیستند و پس از هجوم آنها، به نقاط کوهستانی پناه برده و به مرور محو شده­اند.

بر این اساس، مازندران به نام اقوام ساکن در این منطقه به تپورستان تغییر نام داده، سپس در لغت عرب به طبرستان تغییر شکل یافت. مؤیّد این نظر، وجود سکّه­های بازمانده از دوران ساسانی است که از تپورستان به دارالضّرب یاد و تأکید کرده که در این منطقه در دوران ساسانی سکّه، ضرب و نام تپورستان در آن درج می­ شده است.

نتیجه:

در پایان می­ توان به این نتیجه کلّی رسید که واژه­ های طبرستان و مازندران از نظر جغرافی­ نویسان و مورّخان این دوره، اغلب معنای مترادف را افاده کرده، از جهت وسعت جغرافیائی از آخرین سرحدّات شرقی گرگان تا سرحدّ دیلم در غرب را شامل می­شده است. با این حال، واژه طبرستان در متون پیش از اسلام و متون فارسی قرون نخست اسلامی کمتر به کار رفته است و کثرت استعمال آن در متون عربی بیشتر به رواج و شهرت آن دامن زده است.[5]