داروی مرکّب یک چیست و روش ساخت و طریقه مصرف آن به چه صورت است و درمان چه دردهائی محسوب می شود؟

 

این دارو درمانی شاخص برای بیماری­های کبدی و خارش بدن است. مرکب یک؛ کبد، هپاتیت، سیروز کبدی، چربی کبد و کلّ بیماری­های آن حتی کبد از کارافتاده را درمان می­کند.

مرکب یک درمان بیماری­ های غلبه سودا، غلبه صفرا، غلبه بلغم، معده­درد، استفراغ و تهوع، تب، برسام، ترک دست و پا، پروستات و سنگ مثانه، اسهال خونی، شکم درد، کبد و سیروز و بیماری­های کبدی، گرمی­سر، یرقان(زردی)، تب شدید و . می­باشد.

در روایت آمده است:

قَالَ عَبْدُ اَللَّهِ وَ اَلْحُسَیْنُ اِبْنَا بِسْطَامَ: أَمْلَى عَلَیْنَا أَحْمَدُ بْنُ رَبَاحٍ اَلْمُطَبِّبُ هَذِهِ اَلْأَدْوِیَةَ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ عَرَّضَهَا لِلْإِمَامِ فَرَضِیَهَا وَ قَالَ إِنَّهَا تَنْفَعُ بِإِذْنِ اَللَّهِ تَعَالَى مِنَ اَلْمِرَّةِ اَلسَّوْدَاءِ وَ اَلصَّفْرَاءِ وَ اَلْبَلْغَمِ وَ وَجَعِ اَلْمَعِدَةِ وَ اَلْقَیْءِ وَ اَلْحُمَّى وَ اَلْبِرْسَامِ وَ تَشَقُّقِ اَلْیَدَیْنِ وَ اَلرِّجْلَیْنِ وَ اَلْأُسْرِ وَ اََّحِیرِ وَ وَجَعِ اَلْبَطْنِ وَ وَجَعِ اَلْکَبِدِ وَ اَلْحَرِّ فِی اَلرَّأْسِ وَ یَنْبَغِی أَنْ یَحْتَمِیَ مِنَ اَلتَّمْرِ وَ اَلسَّمَکِ وَ اَلْخَلِّ وَ اَلْبَقْلِ وَ لْیَکُنْ طَعَامُ مَنْ یَشْرَبُهُ زِیرْبَاجَةً بِدُهْنِ سِمْسِمٍ یَشْرَبُهُ ثَلاَثَةَ أَیَّامٍ کُلَّ یَوْمٍ مِثْقَالَیْنِ وَ کُنْتُ أَسْقِیهِ مِثْقَالاً فَقَالَ اَلْعَالِمُ ;: مِثْقَالَیْنِ وَ ذَکَرَ أَنَّهُ لِبَعْضِ اَلْأَنْبِیَاءِ عَلَى نَبِیِّنَا وَ آلِهِ وَ عَلَیْهِمُ اَلسَّلاَمُ یُؤْخَذُ مِنَ اَلْخِیَارِشَنْبَرَ رِطْلٌ مُنَقًّى وَ یُنْقَعُ فِی رِطْلٍ مِنْ مَاءٍ یَوْماً وَ لَیْلَةً ثُمَّ یُصَفَّى فَیُؤْخَذُ صَفْوُهُ وَ یُطْرَحُ ثُفْلُهُ وَ یُجْعَلُ مَعَ صَفْوِهِ رِطْلٌ مِنْ عَسَلٍ وَ رِطْلٌ مِنْ أَفْشُرَجِ اَلسَّفَرْجَلِ وَ أَرْبَعِینَ مِثْقَالاً مِنْ دُهْنِ وَرْدٍ ثُمَّ یَطْبُخُهُ بِنَارٍ لَیِّنَةٍ حَتَّى یُثْخَنَ ثُمَّ یُنْزَلُ عَنِ اَلنَّارِ وَ یَتْرُکُهُ حَتَّى یَبْرُدَ فَإِذَا بَرَدَ جُعِلَتْ فِیهِ اَلْفُلْفُلُ وَ دَارُفُلْفُلٍ وَ قِرْفَةُ اَلْقَرَنْفُلِ وَ قَرَنْفُلٌ وَ قَاقُلَّةٌ وَ زَنْجَبِیلٌ وَ دَارُصِینِیٍّ وَ جَوْزُبَوَّا مِنْ کُلِّ وَاحِدٍ ثَلاَثَةُ مَثَاقِیلَ مَدْقُوقٍ مَنْخُولٍ فَإِذَا جُعِلَتْ فِیهِ هَذِهِ اَلْأَخْلاَطُ عَجَنْتَ بَعْضَهُ بِبَعْضٍ وَ جَعَلْتَهُ فِی جَرَّةٍ خَضْرَاءَ أَوْ فِی قَارُورَةٍ وَ اَلشَّرْبَةُ مِنْهُ مِثْقَالاَنِ عَلَى اَلرِّیقِ نَافِعٌ بِإِذْنِ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ هُوَ نَافِعٌ لِمَا ذُکِرَ وَ لِلْیَرَقَانِ وَ اَلْحُمَّى اَلصُّلْبَةِ اَلشَّدِیدَةِ اَلَّتِی یُتَخَوَّفُ عَلَى صَاحِبِهَا اَلْبِرْسَامُ وَ اَلْحَرَارَةُ.»[1]

ترجمه:

عبدالله و حسین فرزندان بسطام، (گاهی روایات را به پدربزرگ خود سابور-شاپور- نسبت می­دهند.) آن دو می­ گویند: احمد بن رباح طبیب که از اصحاب امام عسکری; است، این داروها را بر ما املاء کرد. او خواند و ما نوشتیم و برای ما ذکر کرد که این داروها را بر امام; عرضه کردم و امام; آنها را تأئید کرد و تغییراتی در آن انجام داد.

این دارو برای غلبه سودا، صفرا، بلغم، معده­درد، استفراغ، تب، برسام، ترک دست و پا، پروستات، اسهال خونی، شکم­درد، درد کبد(بیماری­های کبدی) و گرمی سر مفید است، و کسی که این دارو را مصرف می­کند باید از خرما، ماهی، سرکه و انواع سبزیجات پخته و نپخته پرهیز کند.

سزاوار است در زمان مصرف این دارو غذای او زیرباجه (نوعی خورش میوه­ای مثل آلو، به و سیب با روغن کنجد) باشد. این دارو را باید سه روز، هر بار دو مثقال(نُه گرم) مصرف کند.

احمد می­گوید: من قبلاً یک مثقال تجویز می­کردم. امام; فرمودند: دو مثقال باید باشد. امام; فرمودند: این داروی یکی از پیامبران= است.

برای تهیه آن خیارچنبر(فلوس) به مقدار یک رطل (91مثقال برابر با 420 گرم) به صورت پوست کنده و هسته جدا شده آماده می­کنند و به آن یک رطل آب اضافه می­نمایند. آنگاه باید یک شبانه روز خیس بخورد و سپس صاف شود و تفاله­اش دور ریخته شود.

همچنین یک رطل عسل، یک رطل آب بِه و چهل مثقال روغن گل سرخ نیز به آن اضافه می­گردد و با  آتشی ملائم پخته می­شود تا خودش را بگیرد و غلظت پیدا کند. سپس آن را از روی آتش برمی­دارند و می­گذارند خنک شود. آنگاه فلفل، دارفلفل، قرفه قرنفل، قرنفل، قاقله، زنجبیل، دارچین و جوز بوّا را هر یک به مقدار سه مثقال آسیاب و الک می­کنند و روی آن می­ریزند تا با هم مخلوط شود و معجونی درست می­کنند.

سپس آن را در کوزه سبز یا ظرف شیشه­ای قرار می­دهند و روزی دو مثقال ناشتا مصرف می­کنند. به خواست خدا برای آنچه ذکر شد خوب است. همچنین برای یرقان و تب سختی که سبب ابتلاء به برسام(التهاب پرده دیافراگم) و گرمی می­شود نیز مفید است.»

 

مواد لازم و مقدار آن:

خیار شَنْبَر = فلوس (91 مثقال)

ماء = آب (91 مثقال)

عسل = عسل (91 مثقال)

اَفْشُرَج السفرجل = آب بِه (91 مثقال)

دُهن وَرْد = روغن گل سرخ (40 مثقال)

فُلفل = فلفل سیاه (3 مثقال)

دارُ فُلفُل = فلفل دراز (3 مثقال)

قِرفَة القَرَنْفُل = پوست تنه درخت میخک (3 مثقال)

زنجبیل = زنجبیل (3 مثقال)

دارُ صینیّ = دارچین (3 مثقال)

جَوز  بَوّا = جوزبویا (3 مثقال)

قَرَنفُل = میخک (3 مثقال)

قاقُلّة = هل (3 مثقال)

 

روش ساخت دارو:

1. یک رطل فلوس گرفته و آن را پوست کنده و هسته و پولک­های داخلش را جدا می­کنیم. پس از تمیز شدن بهتر است آنها را آسیاب کنند، زیرا فلوس بسیار سخت و به طور نوعی کهنه است. بنابراین ممکن است داخلش خراب باشد و باید کمی آسیاب شود تا نرم گردد. اگر تازه باشد نیازی به نرم کردن ندارد. حتماً باید مقدار چهارصد و بیست گرم فلوس خالص تمیزشده موجود باشد.

2. به آن یک رطل آب اضافه می­کنیم و 24 ساعت می­گذاریم بماند تا فلوس­ها خیس بخورد و نرم شود. سپس آن را صاف کرده و تفاله­اش را دور می­ریزیم و آب آن را نگه می­داریم.

3. پس از جدا کردن تفاله، یک رطل عسل و یک رطل آب بِه را به آن اضافه می­کنیم. بهتر است آب روی تفاله­های فلوس ریخته شود تا آب فلوس را بگیرد و غلظت آن زیاد شود. باید آن را بفشارند تا آبش خارج شود.

4. سپس باید چهل مثقال روغن گل سرخ روی آب باقی مانده ریخته شود.

5. آنها را روی آتش ملائم بگذارند تا کم کم پخته شود و خودش را بگیرد و غلیظ شود و آبش بخار گردد. سپس باید آن را از روی آتش بردارند و بگذارند تا سرد شود.

6. پس از آن، فلفل، فلفل دراز، پوست تنه درخت میخک، میخک، هل، زنجبیل، دارچین و جوز بویا، از هر یک سه مثقال آسیاب و الک شده را به صورت جداگانه فراهم کرده و آنها را  با هم مخلوط می­کنیم که به صورت پودر است.

7. این مواد پودر شده را روی محلول می­ریزیم و با هم مخلوط می­کنیم. بایستی آنها را بسیار با هم مخلوط کنند تا به صورت معجون درآید.

 

نکات:

1. یک رطل برابر با 91 مثقال یا تقریباً 420 گرم است.

2. در زمان مصرف داروی مرکب یک بایستی از خرما، ماهی، سرکه و انواع سبزیجات پخته و نپخته اجتناب کرد.

3. هنگام مصرف دارو باید سه روز خورشت زیرباجه با روغن کنجد استفاده شود.

4. زیرباجه، آبگوشتی با سرکه و میوه خشک است که با زعفران معطر می­شود و زیره دارد و یک شیرینی به آن می­افزایند.

5. از عبارت بِدُهن سِمسم» مشخص می­شود یکی از روغن­های خوبی که درمان محسوب می­گردد روغن کنجد است.

6. منظور از خیار شنبر مُنقّی، آن است که پوست و هسته­اش جدا شده باشد. به همین دلیل می­گوئیم فلوس­ها را باید جدا کرد. شیوه جدا کردن آن است که با هاون فلوس را ترک می­زنید و هسته­ها و پرده­ها جدا می­شود.

7. أفشُرَج السَّفرجل» به معنای آن است که آبِ بِه گرفته شود و اگر در فصل خودش باشد بهتر است و باید در شیشه قرار داده شود. اگر دو سال بماند بهتر می­شود. باید با آبمیوه­گیری صنعتی گرفته شود. میوه اول فصل بهتر است.

8. این داروی به دست آمده بایستی در ظرف کوزه­ای سبز یا ظرف شیشه­ای نگهداری شود. باید توجه کرد که کوزه از داخل لعاب داشته باشد تا مواد آن جذب یا خارج نشود.

9. ابنابسطام دو برادرند که کتاب طب الأئمه= را نوشتند. این کتاب بر امام حسن عسکری; عرضه شده و امام; جداگانه آن را تأئید کرده است. بنابراین اگر اسناد مشکلی داشته باشد ضرری به روایات نمی­زند، چون امام; آنها را جداگانه تأئید کرده است.

10. داروهای خوب و مؤثر از پیامبران= نشأت گرفته است.

 

روش مصرف دارو:

روزی دو مثقال به صورت ناشتا به مدت سه روز مصرف شود.

افراد زیر دو سال، یک چهارم و افراد بین دوسال تا هفت سال، نصف مقدار ذکر شده مصرف کنند.[2]