راهکارهای جریان روشنفکری اروپا در مقابله با وضعیت نابسامان جامعه (عقل و علم ستیزی) در نتیجه ی حاکمیت مطلق کلیسا، چه بود؟

جریان روشنفکری اروپا در واکنش به وضعیت ی-اجتماعی-فرهنگیِ حاکم بر اروپا که نتیجه حاکمیت مطلق کلیسای ضدّ علم و ضدّ عقلانیت بود، سه راهکار اساسی را برای تغییر و تحوّل جامعه در پیش گرفت که عبارت بودند از:

1. علم گرائی (سیانتیسم، ساینتیسم)
2. ملی گرائی (ناسیونالیسم)
3. جدائی دین از ت (سکولاریسم)

در هر سه محور، اگرچه دین­ ستیزی و دین­ گریزی در مراحل اولیه جریان روشنفکری اروپائی، محور و انگیزه اصلی و شاخص و جوّ غالب بود، اما به تدریج موضع­گیری به سمت و سوی تعادل میل پیدا کرد. بنابراین برخلاف تصوّر اولیه، همه روشنفکران و همه دانشمندان غربی دین­ ستیز یا دین­ گریز نیستند.

در میان دانشمندان برجسته غربی، تعداد دین­مداران و موحّدین آنها کم نبوده­اند. الکسیس کارل یک کشیش کاتولیک و یک زیست ­شناس برجسته بود که به خاطر کارهای علمی فراوانش درباره پیری جایزه نوبل را به خود اختصاص داد. جان اک یک موحّد تمام عیار و یک فیزیولوژیست برجسته مغز بود که به مناسبت پژوهش­ های گسترده درباره سیناپس­ها یا اتصالات سلول­های عصبی، جایزه نوبل گرفت.

در میان روشنفکران سکولار غربی نیز طیفی از واکنش­ها و مواضع نسبت به دین وجود دارد. برخی از آنان موضعِ دین­ ستیزی کامل و تمام عیار را اختیار کرده­ اند. کارل مارکس دین را افیون توده­ ها می­داند که باید به کلی از ساحت جامعه و زندگی آدمیان حذف گردد.

برخی دیگر به دنبال آن رفتند که دین را به قلمرو خصوصی و شخصی محدود کنند. درحالی که برخی دیگر از روشنفکران جدائی دو نهاد دولت و کلیسا را به عنوان هدف اصلی پیگیری کردند.[1]